Ιερομόναχος Νικηφόρος Νικολάου Καλαβρός, ένας τραγικός Καλύμνιος παπάς του 19ου αιώνα

Αναρτήθηκε από ΕΓΨ την Τετάρτη, 10 Αυγούστου, 2011

του Δανιήλ Α. Ζερβού
Πρωτοδημοσιεύτηκε στην ΑΡΓΩ ΤΗΣ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Α. τ. Κ.) φύλλο 232 (Οκτ. 2009)

Μια και τα παλιά Καλύμνικα έγγραφα που έχω στη διάθεσή μου για δημοσίευση γίνονται όλο και λιγότερα, σκέφτηκα σήμερα να σας διηγηθώ την ιστορία ενός τέκνου της Καλύμνου, μακρινού προγονικού συγγενούς μου, που στα μέσα του 19ου αιώνα άφησε την τελευταία του πνοή μακριά από την Κάλυμνο, πολύ νέος και κάτω από τραγικές συνθήκες, θύμα της προσήλωσής του στο καθήκον.

Πρόκειται για τον Ιερομόναχο Νικηφόρο Νικ. Καλαβρό (1815–1852), νεότερο αδελφό του μεγάλου δασκάλου της Καλύμνου Νομικού Νικ. Καλαβρού (1800–1894). Την ιστορία του την έμαθα από διηγήσεις της μητέρας μου και της θείας μου, που ήταν δισέγγονες του Νομικού, εκείνες την είχαν μάθει από τη μητέρα τους, και εκείνη από τους γονείς της.

Ο Ιερομόναχος Νικηφόρος γεννήθηκε στην Κάλυμνο στις 4 Μαΐου 1815. Ήταν το 5ο και τελευταίο παιδί, 3ος γιος, του Παπά Χατζή Νικόλα Καλαβρού και της Θεμελίνας, το γένος Μιχαήλ Ηλία Πελεκάνου, και βαπτίστηκε με το όνομα Δανιήλ.

Με το όνομα αυτό φαίνεται ότι οι γονείς του, ακολουθώντας μια παλιά τοπική συνήθεια, σύμφωνα με την οποία στο τρίτο παιδί ίδιου φύλου δίδεται το όνομα διακεκριμένου αλλά άκληρου συγγενούς, τίμησαν κάποιον συγγενή τους Ιερομόναχο Δανιήλ. Και φαίνεται ότι υπήρχε τέτοιος, διότι μεταξύ των λίγων εγγράφων του παπά Χατζή Νικόλα Καλαβρού, που διασώθηκαν μαζί με το ημερολόγιό του, περιλαμβάνονται και τρία έγγραφα κάποιου ιερομόναχου Δανιήλ, το πιστοποιητικό της χειροτονίας του σε Πρεσβύτερο το 1782, και δύο επιστολές προς αυτόν, ευρισκόμενο στην Τένεδο, γραμμένες τον Μάρτιο και τον Αύγουστο του 1780 από ανώτερο κληρικό, μάλλον τον Ηγούμενο της Πάτμου, οι οποίες από το περιεχόμενό τους φαίνεται ότι απευθύνονται σε πολύ σημαντικό και φημισμένο δάσκαλο.

Δυστυχώς μέχρι σήμερα δε μπόρεσα να βρω άλλα στοιχεία για αυτόν τον διακεκριμένο Καλύμνιο Ιερομόναχο και δάσκαλο Δανιήλ, που ήταν στην Τένεδο το 1780. Διερωτώμαι μήπως ήταν ο διάσημος φιλόσοφος και Σχολάρχης της Πατμιάδας Δανιήλ Κεραμεύς, ο οποίος συνόδευε μεν την υπογραφή του με τον προσδιορισμό ‘‘Πάτμιος’’ και αναφέρεται σήμερα παντού ως Πάτμιος, αλλά ο Κάρολος Φλέγελ το 1896, τον περιλαμβάνει μεταξύ των ‘‘Σχολαρχών και πτυχιούχων διδασκάλων’’ που ανέδειξε η Κάλυμνος στο παρελθόν (Κ. Φλέγελ, Η Α.Θ.Π. ο Οικ. Πατριάρχης Άνθιμος ο Ζ’ εν Καλύμνω, Σάμος 1896, σελ. 28), και ο Ιπποκράτης Δ. Ταυλάριος σε άρθρο του το 1862 ισχυρίζεται ότι ‘‘ο φωστήρας της Πάτμου Δανιήλ Κεραμεύς’’ αναμφισβήτητα είναι Καλύμνιος, και επιφυλάσσεται να το αποδείξει με μελλοντική μελέτη του, την οποία όμως δε μπόρεσα να βρω και δεν ξέρω αν υπήρξε. (Ιππ. Δ. Ταυλαρίου, ‘‘Περί της Νήσου Καλύμνου’’, περιοδικό ΠΑΝΔΩΡΑ, Αθήνα 1862, τ. 285, σελ. 518-522). Μήπως ο αυτοπροσδιορισμός του Ιερομόναχου Δανιήλ Κεραμέως ως ‘‘Πάτμιος’’  αναφερόταν στην ιδιότητά του ως μοναχού της Ι. Μονής της Πάτμου και όχι στη φυσική καταγωγή του; Μήπως και το επώνυμο ‘‘Κεραμεύς’’ ήταν λόγια απόδοση του γνωστού Καλύμνικου επωνύμου ‘‘Τσουκαλάς’’ ; Δυστυχώς για τα ερωτήματα αυτά δεν μπόρεσα μέχρι σήμερα να βρω έγκυρη απάντηση. Ελπίζω στο μέλλον.

Ο μικρός Δανιήλ Καλαβρός έμαθε τα ‘‘κοινά’’ γράμματα από τους δασκάλους Γεράσιμο και Χαρίτο, και τη ‘‘γραμματική’’ από τον ελληνοδιδάσκαλο Γαβριήλ, όπως αναφέρει στο ημερολόγιο του ο πατέρας του. Έγινε Ιερομόναχος, παίρνοντας το όνομα Νικηφόρος και πήγε στη Μάλτα ως εφημέριος στην εκκλησία της εκεί Ελληνορθόδοξης κοινότητας.

Εκεί στη Μάλτα την Τετάρτη 13 Μαΐου 1852 κατά τη διάρκεια Θείας Λειτουργίας και ενώ κρατούσε τα Άγια, ακούστηκε στην Εκκλησία ότι έγινε επιδρομή πειρατών στο νησί. Επικράτησε πανικός. Οι Χριστιανοί έφυγαν τρέχοντας για να σωθούν. Η εκκλησία άδειασε ‘‘εν ριπή οφθαλμού’’.

Ο Παπάς βρέθηκε με τα Άγια στα χέρια, μόνος του μέσα στην Εκκλησία, τρομοκρατημένος μεν από το πλησίασμα των πειρατών, αλλά και θεωρώντας αδιανόητο να αφήσει τα Άγια και να φύγει εγκαταλείποντας ατελείωτη τη Λειτουργία. Ο φόβος του Θεού υπερίσχυσε του φόβου των πειρατών. Κατέβαλε υπεράνθρωπη προσπάθεια για να συνεχίσει τη Λειτουργία, αλλά μόλις μπήκε στο Ιερό και ακούμπησε τα Άγια στην Αγία Τράπεζα, η καρδιά του δεν άντεξε άλλο, έπαθε συγκοπή και σωριάστηκε νεκρός εκεί μπροστά στην Αγία Τράπεζα. Ήταν μόνο 37 ετών!

Το γεγονός του θανάτου του καταγράφει ο πατέρας του παπά χατζή Νικόλας Καλαβρός στο ημερολόγιό του με τα εξής: ‘‘1852 Μαΐου 13 εσυχωρέθη ο μακαρίτης ο υιός μου ο Νικηφόρος εις την Μάλταν, ημέρα Τετράδι’’. Ο δε αδελφός του ελληνοδιδάσκαλος Αναγνώστης Νομικός Καλαβρός στο δικό του ημερολόγιο αναφέρει: ‘‘Τη 13 Μαΐου του 1852 έτους απεβίωσεν εν Μελίτη ο αυτάδελφός μου Νικηφόρος’’.

Από τα προσωπικά του αντικείμενα διασώθηκαν μέχρι τις ημέρες μας δύο σταυροί, τους οποίους το 1949 η Νομικούδενα Καλαβρού, χήρα του ανεψιού του, του σχολάρχη Νικολάου Καλαβρού, αφιέρωσε στον Ι. Ν. της Αναστάσεως Καλύμνου, όπου και φυλάσσονται.

Αργότερα και προς τιμήν του, για να ‘‘νεστηθεί’’ όπως λέμε στην Κάλυμνο, το μεν ιερατικό του όνομα, Νικηφόρος, πήρε όταν χειροτονήθηκε, ο εγγονός της μεγαλύτερης αδελφής του Νικητάδενας Αρχιμανδρίτης Νικηφόρος Σακελλαρίου Ζερβός, ιδρυτής του Νικηφορείου Γυμνασίου Καλύμνου, το δε βαπτιστικό του όνομα, Δανιήλ, είχε δοθεί προηγουμένως στον μικρότερο αδελφό του Νικηφόρου τον Δανιήλ Σακελλαρίου Ζερβό, τον πάππου μου.